طراحی مجموعه ی فرهنگی رفاهی زائر (مجاور حرم حضرت معصومه (س) - قم)، با رویکرد روانشناسی محیطی

زیارت به عنوان یک فعالیت مذهبی و انسان زائر به عنوان کسی که مزور را به درگاه پروردگار واسطه می نماید از منظر دینی شأن والایی دارد. این درحالی است که در هیاهوی مادی دنیای ما این جایگاه همچون بسیاری ارزش های معنوی دیگر مورد بی توجهی واقع شده است. نمونه ی این امر وضعیت نامناسب اقامت زائران حرم مطهر حضرت معصومه(س) در قالب کمپ های چادری است. هدف این پژوهش توجه به این شأنیت در چارچوب معماری اقامت گاه زائر جهت تأمین شرایط مادی و معنوی مورد نیاز زیارت است. از آن جا که اندیشه هایی که مبانی نظری خود را از روان شناسی محیطی می گیرند با ملحوظ داشتن عامل انسان و رفتارهای او در امر طراحی معماری باعث طراحی محیط های انسان مدارتر و رشد کیفیت فضاها می شود این رویکرد مبنای نظری قرار گرفته است. از این رو در پژوهش «کاربردی» پیش رو که با روش تحقیق «توصیفی-تحلیلی» با رویکرد کیفی صورت گرفته است، پس از انجام مطالعات منابع کتابخانه ای، آنچه به عنوان مرجعی برای انجام مطالعات مورد استفاده قرار گرفته، به تجربیات راجر بارکر در نظام مطالعات قلمروهای رفتاری باز میگردد. با تعریف قرارگاه رفتاری مورد نظر، دو نیروی نیازهای انسانی بر اساس مدل سلسله مراتب نیاز های انسانی مازلو، و قابلیت ها یا توانش های کالبدی محیط-که بر مبنای مدل فرایندهای اساسی تعامل انسان و محیط جیمز گیبسون، در نحوه ی ادراک انسان از محیط تعیین کننده است- چارچوب نظری جهت انجام پژوهش میدانی را تشکیل داده است. در ادامه با بررسی مباحث نظری مطرح شده و احاطه بر آن، به شناخت وضع موجود اقامت زائران و وضعیت تعامل محیط و رفتار از طریق تکنیک های «مصاحبه ی سازمان یافته» و «مشاهده ی غیر مداخله گر» پرداخته شده است. از جمع بندی و تطبیق این برداشت ها با چارچوب نظری، چگونگی استفاده ی زائران از قابلیت های محیط و اکتفا به حداقل پاسخگویی به تأمین نیازهای اولیه در کمپ های چادری ، و ضعف محیط در تأمین این نیازها بالاخص نیازهای متعالی مشهود است. لذا برمبنای مطالعات نظری و آسیب شناسی میدانی صورت گرفته اطلاعات تحلیل شده و دستورالعمل هایی بر اساس این تحلیل ها جهت طراحی استخراج گردیده است. تأمین حداقلی نیازهای اولیه و تمرکز بر تأمین نیازهای متعالی، انعطاف پذیری فضاهای اقامت در تأمین سطوح متفاوت خلوت، و انعطاف پذیری مبلمان در پاسخگویی به رفتارهای متنوع، سه محور اصلی ایده را تشکیل می دهند. در پایان این دستورالعمل ها در قالب طراحی معماری مجموعه ی فرهنگی-اقامتی زائر پیاده سازی شده است .